खास तपासण्या रोगशास्त्र

कोणतेही रोगनिदान करताना रुग्णाकडून त्याच्या त्रासाबद्दल आणि इतर संबंधित माहिती घ्यावी लागते. त्यानंतर त्याची शारीरिक तपासणी करावी लागते मग या दोन्हीवरून रोगनिदान होते. मात्र काही वेळा एवढयावरूनच रोगनिदान होत नाही. वरील तपासणीशिवाय आणखी तपासण्या कराव्या लागतात. रक्त, लघवी, थुंकी, खाकरा, विष्ठा, इत्यादींची तपासणी, छातीचा किंवा इतर भागाचा क्ष-किरण फोटो (एक्स-रे), इत्यादींबद्दल आपण ऐकलेले असेल. या सर्व खास तपासण्या आहेत. या तपासण्यांना उपकरणे लागतात. या खास तपासण्यांची यादी खूप मोठी आहे. हल्ली बहुतेक रुग्णांना ‘खास तपासणी’ करायला लागते. निवडक तपासण्यांची आपण फक्त तोंडओळख करून घेऊ या. यांपैकी काही साध्या तपासण्या आपणही करू शकतो. घरी तपासणी करता येईल अशी अनेक किट्स आता मिळू शकतात.

रक्ततपासणी हा शब्द आपण ब-याच वेळा ऐकला असेल. हल्ली रक्ततपासणी शिवाय उपचार केले जात नाहीत. (मात्र प्रत्येक रुग्णाच्या बाबतीत रक्ततपासणीची गरज नसते.)

रक्ततपासणी या गोष्टींसाठी केली जाते

• रक्तातील रक्तद्रव्य, तांबडया पेशी, पांढ-या पेशींची संख्या व प्रमाण तपासणे.
• रक्तस्राव किती वेळात थांबेल व रक्त किती वेळात गोठते हे पाहणे.
• रक्तातील प्रथिने, साखर, स्निग्ध पदार्थ क्षार, प्राणवायू, कार्बवायू, यूरिया, बिलिरुबीन, (काविळीत वाढते ते द्रव्य) आणि इतर अनेक घटकांचे प्रमाण पाहणे. (अर्थातच ही पाहणी नेहमी करावी लागत नाही)
• रक्तातल्या प्रतिघटकांची पातळी आणि प्रकार (म्हणजे रोगजंतूंविरुध्द तयार होणारे संरक्षक पदार्थ) पाहणे. उदा. विषमज्वरासाठी ‘विडाल’ तपासणी, लिंगसांसर्गिक रोगांसाठी ‘व्हीडीआरएल’ तपासणी, एचआयव्ही एड्स तपासणी अशा अनेक तपासण्या आहेत.
• रक्तगट (ए, बी, ओ) व आर-एच तपासणे.
• रक्तातील जंतूंचे पृथक्करण करणे; त्यावर कोठली औषधे चालतात हे पाहणे, विशेषतः दीर्घकाळ ब-या न होणा-या तापात अशी तपासणी करतात.
• कावीळ, यकृतदाह, प्लीहासूज, हृदयविकार, इत्यादी आजारांत वाढणारी रासायनिक द्रव्ये तपासणे.